Bulck (toponiem)

Een bulck (ook beelc, bilc, bilk, blok, bolck, buelc, bulk en buelque) was in de middeleeuwen het toponiem voor een hoger gelegen met water omsloten of omheind agrarisch gebied en met de tijd ook voor een agrarisch perceel met dezelfde kenmerken.[1] In Nederland werd de term ook gebruikt voor een goed grasland dat dicht bij de woonplaats lag.[2]

Betekenis

De oorsprong ligt bij het Oud- en Middelhoogduitse werkwoord bilûkan met de betekenis van beluiken of afsluiten.[1][3] De oudste citaten van bilûkan dateren uit de 10de eeuw.[4]

Kenmerken

Bulken of een bulkenlandschap zijn een agrarisch door hout afgesloten gebied waarvan de percelen werden bewerkt in het wissel- of koppelstelsel. Er werden grachten aangelegd om overtollig water af te voeren. Hoe vochtiger de grond hoe meer grachten er werden aangelegd. De percelen werden na een aantal jaren van bezaaiing omgezet in gras- of graasland. Om het vee binnen deze percelen te houden werd een houten afsluiting aangelegd. Wanneer hout te duur was, werd er afgezoomd met bomen en eventueel aanvullende vlechtwerken van dood hout.[5][6]

Bulken zijn door bijvoorbeeld een ligging nabij een waterloop, vochtiger dan hoger gelegen kouters maar niet moerassig zoals een broek of meers.

Variaties

In het westen van het Graafschap Vlaanderen werd voornamelijk bul(c)k en bilc/k gebruikt, terwijl in het oosten blok meer gebruikelijk was.[7] Na verloop van tijd liepen de definities uit elkaar en vind men citaten als: blokken gelegen op den Bulck.

In het Hertogdom Brabant vinden we bol(c)k in bijvoorbeeld Loenhout, Zundert en Breda. Daar geeft men een licht afwijkende definitie als: een meestal stuk minderwaardige grond behorend bij een ander, vaak gelegen in dorpsakkers en meestal een lopenzaad groot. [8]

Referenties

Locaties

Deze toponymische term vinden we terug in veel straatnamen. Ook verschillende locaties verwijzen er nog naar:

• In Vlaanderen
  • Bulkenlandschap Paradijskouter te Drongen [9][10]
  • Bulkengebied Kasteeldomein van Sint-Martens-Leerne[6]
  • Heerlijkheid ten Bulcke[11] in Rekkem
  • Kasteel De Bulck in Waasmunster[12]
  • Straten vernoemd naar oude bilken te Brugge: Bilkske en Sint-Maartensbilk
  • Diverse landerijen in Nevele vanaf 1500[13], zoals: Braembulck, Grendelbulck, Kerckenbulck, Peerdenbulck, Sperrebulck, Straten Bulckxken, Tarwen Bulck en meerdere bulcken met de naam van de eigenaars
• In Nederland
  • Diverse landerijen in de Bommelerwaard[14]
    • Ammersooien: Bulk en Bulkskamp
    • Hedel: Bulk, Biesbulk, Drie morgen bulk, Hoekbulk, Koppenbulk, Zes morgen bulk
  • Bulckesteyn, was een kasteel in het Nederlandse dorp Deil, provincie Gelderland
• In Duitsland
  • Landgoed en slot Bülk in Schleswig-Holstein. Hier wel afgeleid van het Germaanse bulleke met de betekenis van kleine heuvel.

Familienamen

Het toponiem vinden we ook terug in verschillende Nederlandstalige familienamen, zoals: Bulkaert, Bulkmans, Van den Bolcke, Van (den) Bul(c)k(e), Van Keirsbilck, Van Keirsbulck.

Ook in Franstalige familienamen zien we het terug, zoals in: Buelque[15] en van (den) Buelque[16]. Namen die voornamelijk net over de Belgisch-Franse grens terug te vinden zijn rond Neuville-en-Ferrain en Tourcoing. Locaties die niet ver van de historische Heerlijkheid ten Bulcke liggen.

Bronnen

• De heemkundige kring Het land van Nevele
• inventaris.onroerenderfgoed.be
• Bijdrage tot de toponymie van de Meetjeslandse polderdorpen
• Over de perceelsnamen van het Nederlandse rivierkleigebied - Betuwe en Bommelerwaard

---

Referenties

1. Onroerend erfgoed Vlaanderen, Kastelensite Zwijnaarde. Gearchiveerd op 18 februari 2023. “De term ‘bulk’ of ‘bilk’ betekent afgesloten perceel; hij is verwant met ‘beluik’ en wordt ook in de benaming ‘Bijloke’ teruggevonden.”
2. Prof. Dr C. H. EDELMAN (1949). Over de perceelnamen van het Nederlandse Rivierkleigebied, pp. 55 "Beemd en bulk zijn graslandnamen: bulk is goed grasland dicht bij de woonplaats."
3. Instituut voor de Nederlandse taal, Oudnederlands Woordenboek. “beluiken, sluiten, dicht doen, opsluiten.”
4. Instituut voor de Nederlandse taal, Oudnederlands Woordenboek. “Oudste attestatie: 901-1000”
5. Onroerend erfgoed Vlaanderen, Bulkenlandschap met hakhout en knotbomen. Gearchiveerd op 18 februari 2023. “Bulken zijn natte, lager gelegen gronden die pas vanaf de 12de-13de eeuw ontgonnen werden. Om het natte land te ontwateren werden grachten gedolven op regelmatige afstand van elkaar, waardoor afgescheiden percelen ontstonden. Hoe natter de grond, hoe dichter de grachten bij elkaar lagen. Omdat de vochtigheid van de percelen niet overal dezelfde was, konden de bulken niet gemeenschappelijk en op hetzelfde ogenblik bewerkt worden. Het bulkenlandschap wordt gekenmerkt door een afwisseling van akkers en hooiland met een gesloten karakter door de aanwezigheid van houtkanten en knotbomen. De houtkanten en knotbomen zijn langs de grachten geplant met als functie het ontwateren van de percelen en als brand-, ambachts-, bouw-, geriefhout of loofvoedering.”
6. Onroerend erfgoed Vlaanderen, Kasteeldomein van Sint-Martens-Leerne en omgeving. Gearchiveerd op 18 februari 2023. “Levende schermen werden rond de percelen geplaatst zodat het bulkenlandschap ontstond. Dit in tegenstelling tot de open koutergebieden waar het afsluiten van de percelen verboden was. Het drieslagstelsel werd toegepast, alle akkers lagen om de drie jaar braak en werden begraasd door het vee.”
7. Blok. cbgfamilienamen.nl. “Bovendien blijkt de geografische distributie van veldeken en die van de andere naamsbestanddelen voor omsloten percelen - bilk/bulk in het westen en blok in het oosten (van Vlaanderen) - duidelijk complementair”
8. Bolk. Stad Breda - Erfgoed Breda. “Bolk < biloken, ’omsluiten’. Een bolk is meestal een stuk minderwaardige grond behorend bij een ander. ... Bolken liggen vaak in dorpsakkers, zoals hier in de Steenakker. Mogelijk zijn ze een overblijfsel uit de tijd dat er nog geen aaneengesloten akkergebied was en dat elk perceel nog individueel omheind was. Opvallend is dat ze ook vaak een lopenzaad groot zijn: dit duidt op hoge ouderdom.”
9. Onroerend erfgoed Vlaanderen, Bulkenlandschap met hakhout en knotbomen. Gearchiveerd op 18 februari 2023. “Het bulkenlandschap met houtkanten en knotbomen te Drongen is beschermd als monument.”
10. Onroerend erfgoed Vlaanderen, Bulkenlandschap Paradijskouter. Gearchiveerd op 18 februari 2023. “Het bulkenlandschap wordt gekenmerkt door een afwisseling van akkers en hooiland met een gesloten karakter door de aanwezigheid van houtkanten en knotbomen”
11. Onroerend erfgoed Vlaanderen, Hoeve Kasteelhof. Gearchiveerd op 18 februari 2023. “Vanaf het midden van de 14de eeuw is er sprake van de heerlijkheid "ten Bulcke", een heerlijkheid die afgesplitst wordt van deze van Rekkem”
12. Onroerend erfgoed Vlaanderen, Kasteeldomein Ortegat. Gearchiveerd op 18 februari 2023. “De naam Kasteel 'De Bulck' kwam eveneens voor, ontleend aan het toponiem van de locatie waar het kasteeldomein werd ingeplant.”
13. De heemkundige kring „HET LAND VAN NEVELE”
14. Prof. Dr C. H. EDELMAN (1949). Over de perceelnamen van het Nederlandse Rivierkleigebied, pp. 17-18.
15. Beulque. Geneanet. Geraadpleegd op 24 mei 2023. “Neuville-en-Ferrain (3,191) - Tourcoing (1,692)”
16. Van den Beulque. Geneanet. Gearchiveerd op 24 mei 2023. Geraadpleegd op 24 mei 2023. “Tourcoing (77) - Tourcoing, 59200 (30) - Tourcoing, 59599 (21)”