Binnenstad (Utrecht)

Binnenstad
Wijk van Utrecht
Locatie van Utrecht-Binnenstad binnen de gemeente Utrecht
Kerngegevens
Gemeente Utrecht
Coördinaten 52° 5′ NB, 5° 7′ OL
Oppervlakte 2,71 km²  
- land 2,59 km²  
- water 0,11 km²  
Inwoners
(2023) 		19.630[1]
(7.244 inw./km²)
Woning­voorraad 10.718 woningen[1]
Overig
Postcode(s) 3511 - 3513
Website Utrecht.nl (gearchiveerd)
Indeling van de Utrechtse binnenstad in kwartieren, subwijken, buurten en subbuurten.
Utrechtse binnenstad, gezien vanuit de Domtoren

De Binnenstad van Utrecht (in de stad en provincie ook wel de Stad genoemd) is een wijk van de gemeente Utrecht, in de Nederlandse provincie Utrecht. De wijk die gelegen is in het centrum van deze gemeente heeft 18.989 inwoners (2019, bron: gemeente Utrecht). De wijk is qua inwonertal en oppervlakte de kleinste wijk van Utrecht.

De wijk omvat de historische binnenstad binnen de singels en enkele buurten ten westen daarvan. De binnenstad binnen de singels heeft een oppervlakte van 1,46 km² en een bevolking van circa 14.500 inwoners (circa 10.000 inwoners per km²).

Wijkwethouder is sinds 2022 Eva Oosters (Student & Starter).

Indeling

De gemeente deelt de wijk op in de volgende subwijken en buurten:

Naast de gemeentelijke indeling is er nog de indeling in zes kwartieren van het Centrum Management Utrecht, dat voornamelijk ondernemers vertegenwoordigt. De kwartieren zijn met straatverlichting aangegeven en bestaan uit Museumkwartier, Domkwartier, Vredenburgkwartier, Stadhuiskwartier, Universiteitskwartier en Maliekwartier.[2]

Geschiedenis

Utrecht in 1649: de stad bevindt zich dan qua bebouwing ruim 500 jaar vrijwel geheel binnen de stadswallen en -muren, en dat zou nog zo'n 200 jaar zo blijven. (Noot: het oosten ligt boven in deze kaart)

Het oude kerngebied van Utrecht lag vanaf omstreeks het jaar 50 middenin de Binnenstad rond het Domplein met de Zadelstraat. Militair, religieus, bestuurlijk en qua handel en ambachten concentreerden zich hier de diverse machten. In 1122 verkreeg Utrecht stadsrechten, waarop om een 132 hectare groot grondgebied een stadswal/stadsmuur met verdedigingsgracht is aangelegd. Pas in de 19e eeuw ontwikkelde de stad zich qua bebouwing grootschalig daarbuiten en zijn het merendeel van de verdedigingswerken gesloopt. De huidige wijk Binnenstad beslaat grotendeels het grondgebied binnen de voormalige stadsmuren en daarnaast aan de westzijde ervan het terrein tussen de oude binnenstad en het spoor, en het gebied rond het Centraal Station en de Jaarbeurs.

Het grondgebied binnen de voormalige stadsmuren is vandaag de dag vrijwel in zijn geheel een beschermd stadsgezicht. Hierin bevinden zich vele honderden monumenten met vanuit de middeleeuwen onder meer de Dom van Utrecht en een kilometerslange stadshaven voorzien van werfkelders.

Geschiedenis eind 20e eeuw (stationsgebied en omgeving)

Naast het 'Plan Hoog Catharijne' in de jaren 1970 en het herstructureringsproject daarvan (CU2030) in de jaren 2010, is de binnenstad in de tussenliggende periode veranderd door stations- en (interlokale) rail-uitbreidingen en door de voortgaande bouw van voornamelijk kantoren, onder meer door de sluiting van kazernes en de sloop van andere oudere gebouwen. Daarbij verhuisde het Academisch Ziekenhuis Utrecht naar de Uithof waarbij tussen de Catharijnesingel en het spoor ook veel ruimte beschikbaar kwam voor nieuwbouw.

Jaren '80

Tegelijk met het gereedkomen van de laatste delen van het Plan Hoog Catharijne bij het Leidseveer en het Smakkelaarsveld, is in dezelfde tijd (december 1983) ook de sneltram naar Nieuwegein gereedgekomen die langs datzelfde Smakkelaarsveld gaat. In die periode kwam ook de toen definitieve inrichting van het Smakkelaarsveld gereed. Vanwege de aanleg van de sneltram werd toen ook een van de acht jaar oude opritten voor het taxiplateau verwijderd zodat op die plek naast het toenmalige stadsbusstation een ruim bemeten sneltramhalte kon worden gebouwd. Naast het toenmalige streekbusstation werd toen ook een (kleinere) tramhalte gebouwd. (De sneltramlijn is in 2013 tijdelijk ingekort en later verlegd in het kader van CU2030 en de bouw van de Uithoflijn en de beschreven haltes bestaan niet meer.)

In 1984 is, net buiten de rand van het stationsgebied en de binnenstad, aan de westelijke kant van het spoor, aan de Croeselaan het nieuwe hoofdkantoor van de Rabobank geopend (dit zou in 2011 weer uitgebreid worden tot het Bestuurscentrum van die bank). Aan de (centrum) zijde van het spoor, bij het toenmalige stadsbusstation kwam rond mei 1986 een nieuw kop-perron voor Utrecht Centraal gereed. Onder het nieuwe perron is een ondergrondse fietsenstalling gebouwd voor 3000 fietsen die een vervanging was van de ongeveer acht jaar oude eenvoudige stations-fietsenstalling uit 1976 die eerst op deze plek zat. (De ondergrondse stalling uit 1986 is in 2017 een groot OV-fietsen afgiftepunt geworden als onderdeel van de veel grotere fietsenstalling onder het Stationsplein dat in de periode 2017-2019 is geopend: zie ook de betreffende paragraaf in het lemma Station Utrecht Centraal.)

In 1987 werd aan de Lange Viestraat het winkelcentrum La Vie geopend waar een klein warenhuis van de Bijenkorf in gevestigd was. La Vie was onder meer gebouwd op de plek die leeg kwam te staan na de sloop van het voormalige V&D-gebouw: de V&D zelf was in 1973 al naar Hoog Catharijne verhuisd. (Rond 1999 is La Vie inwending grotendeels verbouwd tot een Bijenkorf, en in 2018 is het gebouw zowel uitwendig als inwending verbouwd tot een volledige en grotere Bijenkorf). Vlak aan de westelijke zijde van het spoor werd bij de Leidseveertunnel in 1988 het Scandic Crown hotel geopend (nu het Park Plaza hotel). In 1989 is de sterk uitgebreide stationshal geopend, en werd in vergelijking met de hal uit 1973 (die gehandhaafd bleef) ongeveer drie keer zo groot, zie Geschiedenis van station Utrecht Centraal. In 1989 werd aan de Croeselaan ook de Generaal Knoopkazerne (een militair kantoor) geopend tussen het Beatrixgebouw en het hoofdkantoor van de Rabobank. (In 2018 was de kazerne omgebouwd tot algemeen Rijkskantoor).

Jaren '90

Bij het toenmalige streekbusstation en bij de andere hoofdgebouwen van de Nederlandse Spoorwegen werd aan het spoor in 1990 het HGB IV (Hoofdgebouw 4) geopend. In de jaren '90 is, na de verhuizing in 1989 van het Academisch Ziekenhuis Utrecht naar de toenmalige Uithof, het vrijgekomen terrein herontwikkeld met voornamelijk kantoren en appartementencomplexen. Op de zuidelijke punt van de te herontwikkelen buurt kwam in 1994 vlakbij de Bleekstraat de gemeentelijke dienst Burgerzaken waar (tot 2014) veel baliezaken werden afgehandeld. In het noordelijk deel van deze buurt, ten zuiden van De Inktpot, en vlak bij de toen nieuwe locatie van de toenmalige Rechtbank Utrecht, kwamen later de Belastingdienst (vanaf 1997 [3]), die rond 2020, of eerder, weer verhuisd is uit de Binnenstad, en de toenmalige dienst Studiefinanciering, een voorloper van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). Ook aan de overzijde van het Jaarbeursplein verrezen in diezelfde periode op het terrein van de voormalige Hojelkazerne meerdere nieuwe kantoorgebouwen. In dat gebied werd in 1994 door de Jaarbeurs Utrecht ook de Prins van Oranjehal officieel geopend, de grootste hal van de Jaarbeurs destijds zonder tussenkolommen (in 2024 is deze hal gesloopt voor woningbouw).

Jaren '90: (sociale) veiligheid

Vanaf medio jaren 1990 tot in de 21e eeuw zijn veel maatregelen genomen om het stationsgebied beter in te richten. Tussen 1992 en 1996 werd de sporenbundel ten noorden van Utrecht Centraal zowel aan de oost- als aan de westzijde uitgebreid. Er is toen in het verlengde van de Van Sijpesteijnkade een nieuwe 'Van Sijpesteijntunnel' gebouwd die ten opzichte van de vorige veel overzichtelijker was en, omdat deze tunnel aansloot op het Smakkelaarsveld, veel aantrekkelijker was als fietsroute. Het fietspad aan het Smakkelaarsveld zou later, in de jaren 2010, uitgroeien tot het drukste fietspad van Nederland.[4] Aan de westzijde van het spoor werd toen ook een fietsenstalling gebouwd, en een (extra) toegang tot de Noordertunnel, zodat het station voortaan ook vanaf de Van Sijpesteijnkade te bereiken is (ook was de Noordertunnel door deze ingreep geen doodlopende tunnel meer). In 1997 werd naast het station, en bij het streekbusstation, de Katreinetoren voorzien van een nieuwe glazen gevel die de betonnen brutalistische gevel uit de jaren '70 verving. De buitenzijde van Hoog Catharijne kreeg bij het toenmalige streekbusstation ook gekleurde gevels, het winkelcentrum had vlak daarvoor, rond 1995, inwendig al een grote facelift gekregen zie: de eerste verbouwing van Hoog Catharijne. Rond 1997 werd de Lange Viestraat als testproject voor de toekomstige Binnenstadsas in de periode 1996-1997 alvast omgebouwd tot HOV-busbaan. Daarbij werd de straat permanent autovrij gemaakt. Ook het Jaarbeursplein werd zowel door de gemeente (onder meer herinrichting plein, verwijderen van rijbanen) als door de eigenaar van Hoog Catharijne (nieuwe entree) veiliger gemaakt. Daarna werd in 1999 het Beatrix Theater geopend op het Jaarbeursplein. In dat jaar werd ook de Adama van Scheltemabaan opgeleverd: een busbaan tussen het Centraal Station en de Bleekstraat die lag tussen het spoor en de nieuwe kantoren van de wijk waar het Academisch Ziekenhuis had gezeten. De meeste bussen hoefden daardoor niet meer over de Catharijnesingel te rijden (na 2016 werd de Adama van Scheltemabaan omgebouwd tot trambaan voor de Uithoflijn die in 2019 is geopend).

Geschiedenis begin 21e eeuw (stationsgebied en omgeving)

In het jaar 2000 kwam er net buiten het stationsgebied, en de binnenstad, aan de achterzijde van de Jaarbeurs, een tijdelijk casino (in 2021 verhuisd uit het stationsgebied en de Binnenstad). Vanaf het jaar 2000 werd in de binnenstad de busbaan naar de Uithof (Binnenstadsas) aangelegd, in 2001 werd het hele traject officieel geopend. Ook de Potterstraat en andere straten op dat traject, dus ook in de binnenstad, werden daarbij (deels) autovrij gemaakt. In 2001 en 2002 kwam het water in twee bouwstappen weer terug in het westelijke deel van Weerdsingel, die naar aanleiding van het Plan Hoog Catharijne en andere plannen uit die tijd gedempt was, zie Stadsbuitengracht. In 2004 werden voorafgaand aan het project CU2030 het stadsbusstation en het streekbusstation grondig opgeknapt met de bedoeling het sociaal veiliger te maken, zie daarvoor ook de betreffende paragraaf in het lemma: Geschiedenis van Utrecht Centraal. Utrecht kreeg twee prijzen voor het veiliger maken van het stationsgebied in het begin van de 21e eeuw. Vanaf 2007 begonnen rondom het in dat jaar gesloten Muziekcentrum de voorbereidingen voor het veelomvattende project CU2030.

Openbaar vervoer

Het Centraal Station van Utrecht ligt aan de westkant van de binnenstad. Veel buslijnen van U-OV (Qbuzz) doen het Centraal Station aan, net als veel regionale lijnen van Arriva, Qbuzz en Syntus Utrecht. Hieronder valt ook de sneltram naar Nieuwegein en IJsselstein en tramlijn 22.

Het HOV-tracé loopt vanaf het Centraal Station, dwars door het centrum (Binnenstadsas) en wordt door onder andere de U-OV-buslijnen 1 t/m 4, 6 t/m 8, 28, 50 (samen met Syntus Utrecht), 55, 73, 74 en 77 gebruikt. Van deze lijnen horen lijnen 28, 50, 73 en 77 bij het U-link netwerk.

Zie ook

Zie de categorie Binnenstad, Utrecht van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.