User talk:Lasha-george/sandbox

This page was nominated for deletion on 11 April 2023. The result of the discussion was speedy keep.

ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელი
ივერიის ღვთისმშობლის ხატი[1] დაწერილი ლუკა მახარებლის მიერ
Born	დაიბადა 8 (21) სექტემბერი, ძვ. წ. 16 ჰეროდიანთა იუდეის სამეფო
Died	გარდაიცვალა 15 (28) აგვისტო, 57[2] (72 წლის)[3]
Spouse	მეუღლე იოსები
Children	ბავშვები იესო
Parent	მშობლები იოაკიმე და ანა

წმინდა ნინოს ჯვარი ვაზისა დასვენებული სიონის ღვთისმშობლის მიძინების ტაძარში.

• 
  მარიამის ხარება გაბრიელ მთავარანგელოზისგან, გვიანი კომნენური პერიოდის ხატი, XII საუკუნე.
• 
  ქრისტეშობა[a] (XV ს., მოსკოვის კრემლის ხარების ტაძარი).
• 
  ოთხნაწილიანი ხატი.
• 
  ქრისტე პანტოკრატორი[I] სინაის წმინდა ეკატერინეს მონასტრიდან.
• 
  ჯვარცმის[a] ფრესკა სვეტიცხოვლის ტაძარში.
• 
  ქრისტეს ჯვარცმა[a], ვისოკი-დეჩანის მონასტერი.
• 
  იესოს წმინდა სახე ტურინის სუდარიდან (1909).
• 
  წმ. ანდრია[a]
• 
  სიმონ მოშურნე[a]
• 
  წმინდა მატათა

საქართველოს ეკლესიის მამამთავართა სია

წმიდა ნინო[6]
წმინდა ნინო. ფრესკა წალენჯიხის საკათედრო ტაძრიდან, საქართველო.
Born	დაიბადა ~. 289 კოლასე (თანამედროვე ხონაზი, დენიზლი, თურქეთი)
Died	გარდაიცვალა 14 იანვარი, 338[c] ბოდბე, კახეთი (თანამედროვე საქართველო)
Venerated in	თაყვანიცემა აღმოსავლეთის მართლმადიდებელი ეკლესია, თეოლოგია და ეკლესიოლოგია, კათოლიკური ეკლესია
Major shrine	მთავარი სალოცავი ბოდბის მონასტერი
Feast	დღესასწაული 14 იანვარი (კათოლიკური ეკლესია) 14 (27) იანვარი (მართლმადიდებლური ეკლესია)
Attributes	ატრიბუტები ჯვარი ვაზისა
Patronage	პატრონაჟი საქართველო

„ივერიის დიდება“ – ცხოველმყოფელი სვეტის ლეგენდის ილუსტრაცია, დაწერილი მიხეილ საბინინის მიერ.

ნანა დედოფლის და მირიან მეფის ფრესკა. სამთავროს მონასტერი, მცხეთა.

სვეტიცხოვლის საკათედრო ტაძრის XVII საუკუნის ტიბურიუმი [II] (Latin: Tiburium). ქვის კედლებზე შესრულებული ფრესკები აღწერს ცხოველმყოფელი სვეტის ისტორიას. აქ, წმინდა სიდონიამ იერუსალიმიდან ელიოზ მცხეთელის და ლონგინოს კარსნელის მიერ 30 წელს[a][d] ჩამობრძანებული უფლის კვართი ტირილით და გოდებით გულში ჩაიკრა და სული განუტევა. გარდაცვლილი კვართისგან სასწაულებრივად ვერ განაშორეს და ამგვარად დაკრძალეს.

მთავარეპისკოპოსნი

• 325–335 წწ. წმიდა ნინო განმანათლებლის[11] მოსვლა, ქართლის მონათვლა და ქრისტიანობის სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადება. „პირველი სვეტიცხოვლის“ აგება.

1. იოანე I (335–363)
2. იაკობი (363–375)
3. იობი (375–390), სომეხთა ნერსე კათოლიკოზის ყოფილი დიაკონი
4. ელია (390–400)
5. სვიმეონ I (400–410)
6. მოსე (410–425)
7. იონა (425–429)
8. იერემია (429–433)
9. გრიგოლ I (434)
10. ბასილი I (434–436)
11. მობიდანი (მთავარი მოგვი ანუ „მობედან-მობედი“ – გლონოქორ)[e] (436–448), ნათესავით სპარსი.
12. იოველ I (448–452)
13. მიქელ I (452–467), ვახტანგ გორგასალს კბილები რომ ჩაამტვრევია

კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსნი

14. პეტრე I (467–474)

• 470–480 წწ. სვეტიცხოვლის „მეორე აღმშენებლობა“.

15. სამოელ I (474–502)
16. გაბრიელ I (502–510)
17. თავფეჩაღ I (510–516)
18. ჩირმაგი (ჩიღირმანე) (516–523)
19. საბა I (პირველი ქართველი კათოლიკოსი) (523–552), არჩეული მცხეთაში პირველად ქართველთაგანი.
    20. ევლავი (533–544)
    21. სამოელ II (544–553)
22. მაკარი (553–569)
23. სვიმონ II (569–575)
24. სამოელ III (575–582)
25. სამოელ IV (582–591)
26. ბართლომე (591–595)
27. კირიონ I (595–610). ამის დროს მოხდა სომეხ-ქართველთა რელიგიური განხეთქილება.
28. იონა II (610–619)
29. ბაბილა (619–629). ამან თბილისში ააგო ანჩისხატის ტაძარი.
30. თაბორი (629–634)
31. სამოელ V (634–640)
32. ევნონი (640–649)
33. თავფეჩაღ II (649–664)
34. ევლალე (664–668)
35. იოველ II (668–670)
36. სამოელ VI (670–677)
37. გიორგი I (677–678)
38. კირიონ II (678–683)
39. იზიდ-ბოზიდი (683–685)
40. თეოდორე I (თეოდოსი) (685–689)
41. პეტრე (სვიმონ) II (689–720) (ცოლოსანი 647–720 წწ.)[f]
42. თალალე (720–731)
43. მამაჲ (731–744)
44. იოანე III (744–760), ანტიოქიაში უკანასკნელად ნაკურთხი.
45. გრიგოლ II (760–767)
46. სარმეანე (767–774)
47. მიქელ II (774–780)
48. სამოელ VII (780–790); წმ. აბოს ცხოვრების აღწერის ინიციატორი.
49. კირილე (791–802)
50. გრიგოლ III (802–814)
51. სამოელ VIII (814–826)
52. გიორგი II (826–838)
53. გაბრიელ II (838–860). ამის დროს, 843–859 წწ. ეფრემ მაწყვერელ ეპისკოპოსის მეცადინეობით მირონის კურთხევა ქართლს განაწესა.
54. არსენ I (860–887)
55. ევსუქი (887–908)
56. კლიმენტოს (908–914)
57. ბასილი II (914–930)
58. მიქელ III (930–944)
59. დავით I (944–955)
60. არსენ II (955–980). ქართველი წმინდანების ცხოვრების აღმწერი.
61. ოქროპირ (იოანე) I (980–1001)
62. სვიმონ III (1001–1012)

• 1010–1029 წწ. – სვეტიცხოვლის „მესამე აღმშენებლობა“. ხუროთმოძღვარი არსუკისძე.

• 
  სვეტიცხოვლის გეგმა.
• 
  სვეტიცხოვლის გარე ფასადის გეგმა.
• 
  მცხეთა, სვეტიცხოველი. სიგანეზე განაკვეთი აღმოსავლეთისაკენ. დაზომილი და შესრულებული ხუროთმოძღვრების ლ. რჩეულიშვილისა და ნ. ჩუბინაშვილის მიერ ხურ. ნ. სევეროვის ხელმძღვანელობით.
• 
  სვეტიცხოვლის საკათედრო ტაძარი.
• 
  სვეტიცხოვლის ჩრდილოეთ ფასადზე, მთავარი სარკმლის ზემოთ არსუკისძის გონიოიანი ხელის რელიეფი წარწერით: „ჴელი მონისა არსუკისძისაჲ“.

კათოლიკოს-პატრიარქები

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მეთაურები და მისი წინამორბედები საქართველოს სამეფოში 1010 წლიდან ატარებდნენ სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის ტიტულს, გარდა 1811-დან 1917 წლამდე პერიოდისა, როდესაც ეკლესია დაქვემდებარებულ იქნა რუსეთის მართლმადიდებლურ ეკლესიას რუსეთის კოლონიური პოლიტიკის ფარგლებში.

საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის მეთაურისადმი მიმართვის მიმდინარე სტილი შემდეგნაირია:

“

უწმიდესი და უნეტარესი, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი, მთავარეპისკოპოსი მცხეთა-თბილისისა და მიტროპოლიტი ბიჭვინთისა და ცხუმ-აფხაზეთის.

”

63. მელქისედეკ I (1012–1030, 1039–1045), სვეტიცხოვლის გამამშვენიერებელ-აღმდგენელი.
64. ოქროპირ (იოანე) II (1031–1039, 1045–1049)
65. ექვთიმე I (1049–1055)
66. გიორგი III ტაოელი (1055–1065)
67. გაბრიელ III საფარელი (1065–1080)
68. დიმიტრი (1080–1090)
69. ბასილი III კარიჭისძე (1090–1100)
70. იოანე IV საფარელი (1100–1142), რუისურბნისის საეკლესიო კრების თავმჯდომარე.
71. სვიმეონ IV გულაბერიძე (1142–1146)
72. საბა II (1146–1150)
73. ნიკოლოზ I გულაბერიძე (1150–1178). ძმისწული სვიმეონისა. 1150–1178, სვეტიცხოველის სვინაქსარის აღმწერელი.
74. მიქელ IV მირიანეს ძე (1178–1186), თამარის მეფედ მაკურთხეველი.
75. თეოდორე II მირიანეს ძე (1186–1206)
76. ბასილი IV (1206–1208)
77. იოანე V (1208–1210), „ანგელოზთა სწორი“.
78. ეპიფანე (1210–1220)[g]
79. ექვთიმე II (1220–1222)
80. არსენი III (1222–1225)
81. გიორგი IV (1225–1230)
82. არსენი IV ბულმაისისძე (1230–1240)
83. ნიკოლოზ II (1240–1280), მეფე დიმიტრი თავდადებულის თანამედროვე.
84. აბრამ I (1280–1310)
85. ექვთიმე III (1310–1325)
86. მიქელ V (1325–1330)
87. ბასილი V (1330–1350), მეფე გიორგი ბრწყინვალის თანამედროვე.
88. დოროთეოზ I (1350–1356)
89. შიო I (1356–1364)
90. ნიკოლოზ III (1364–1380)
91. გიორგი V (1380–1397)
92. ელიოზ გობირახისძე (1399–1411), თემურლენგის შემოსევათა მოწამე.
93. მიქელ VI (1411–1426)
94. დავით II (1426–1430)
95. თეოდორე III (1430–1435)

• 1431 წ. – სვეტიცხოვლის „ახლადშენების“ დასასრულის კურთხევა.

96. დავით III გობელაძე (1435–1439, 1443–1459)
97. შიო II (1440–1443)
98. მარკოზ (1460–1466)
99. დავით IV (1466–1479)
100. ევაგრე (1480–1492, 1500–1503)
101. აბრამ II აბალაკი (1492–1497)
102. ეფრემ I (1497–1500)
103. დოროთეოს II (1503–1510, 1511–1516)
104. დიონისე (1510–1511)
105. ბასილი VI (1517–1528)
106. მალაქია (1528–1538)
107. მელქისედეკ II ბაგრატიონი (1538–1541)
108. გერმანე (1541–1547)
109. სვიმონ V (1547–1550)
110. ზებედე I (1550–1557)
111. ნიკოლოზ IV ბარათაშვილი (1562–1584)
112. ნიკოლოზ V (1584–1591)
113. დოროთეოს III (1592–1599)
114. დომენტი I (1599–1603)
115. ზებედე II (1603–1610)
116. იოანე VI ავალიშვილი (1610–1613)
117. ქრისტეფორე I (1616–1622)[h]
118. ზაქარია ჯორჯაძე (1623–1630)
119. ევდემოზ I დიასამიძე (1630–1637); როსტომ მეფემ მუსლიმანობის წინააღმდეგობისათვის კლდეზე გადააგდებინა.
120. ქრისტეფორე II ურდუბეგის ძე ამილახორი (1638–1660)
121. დომენტი II ქაიხოსროს ძე, მუხრანბატონი (1660–1676). ამან განაახლა და სამრეკლო აუშენა ანჩისხატის ეკლესიას და სოფელ ჭალიდან გადმოასვენა მაცხოვრის ხელთუქმნელი ხატი – პირი ღვთისა.
122. ნიკოლოზ VI იოთამის ძე ამილახორის შვილი (1678–1688, 1691–1696) (მოადგილე კათოლიკოსისა). წინარეხის მაღალაანთ ეკლესიის განმაახლებელი.
123. იოანე VII დიასამიძე (1688–1691, 1696–1700)
124. ევდემოზ II დიასამიძე (1701–1705)
125. დომენტი III, ლეონ ბატონიშვილის ძე (1705–1725, 1739–1741). ამან, 1725 წ. 21 თებ.–1739 წ. 27 დეკ-მდე, 14 წელიწადი ოსმალეთის ტყვეობაში გაატარა. ქართველ წმიდანთა ცხოვრება შეადგინა.
126. ბესარიონ ორბელიანი (ორბელიშვილი) (1725–1737); „გრდემლის“ ავტორი.
127. კირილე (1737–1739)
128. ნიკოლოზ VII ხერხეულიძე (1741–1744). მოკლა ტარიელ თაზიშვილმა.
129. ანტონ I დიდი, იესე მეფის ძე (1744–1755, 1764–1788). ფილოსოფოს-მენციერი.
130. იოსებ ჯანდიერი (1755–1764)
131. ანტონ II, ერეკლე მეფის ძე (1788–1811), გარდაიცვალა 1827 წ. 21 დეკემბერს, ნიჟნი ნოვგოროდში

• 1811 წ. – რუსული საიმპერიო ხელისუფლება აუქმებს საქართველოს ეკლესიის მრავალსაუკუნოვან ავტოკეფალიას და უმორჩილებს მას რუსეთის უმაღლეს სინოდს. კათოლიკოსი ანტონ II ნიჟნი ნოვგოროდს გადაასახლეს. ამიერიდან ქართულ ეკლესიას განაგებენ რუსი ეკზარხოსები.[14]

საქართველოს[15] და კავკასიის ეგზარქოსები

სიონის ტაძარი 1890 წელს. საქართველოს საეგზარქოსო რუკა 1903 წლის მდგომარეობით.
1.		მიტროპოლიტი ვარლამი (ერისთავი)	8 ივლისი, 1811–14 მაისი, 1817
2.		მიტროპოლიტი თეოფილაქტე (რუსანოვი)	14 მაისი, 1817–19 ივლისი, 1821
3.		მიტროპოლიტი იონა (ვასილევსკი)	1 ოქტომბერი, 1821–5 მარტი‎, 1832
4.		არქიეპისკოპოსი[III] მოსე (ბოგდანოვ-პლატონოვი)	12 მარტი, 1832–13 ივლისი, 1834
5.		არქიეპისკოპოსი ევგენი (ბაჟანოვი)	1 სექტემბერი, 1834–12 ნოემბერი, 1844
6.		არქიეპისკოპოსი ისიდორე (ნიკოლსკი)	12 ნოემბერი, 1844–1 მარტი, 1858
7.		არქიეპისკოპოსი ევსევი (ილინსკი)	1 მარტი‎, 1858–8 დეკემბერი‎, 1877
8.		არქიეპისკოპოსი იოანიკე (რუდნევი)	8 დეკემბერი‎, 1877–27 ივნისი‎, 1882
9.		არქიეპისკოპოსი პავლე (ლებედევი)	16 ივლისი, 1882–29 სექტემბერი, 1887
10.		არქიეპისკოპოსი პალადი (რაევი)	29 სექტემბერი, 1887–18 ოქტომბერი‎, 1892
11.		არქიეპისკოპოსი ვლადიმერი (ბოგოიავლენსკი)	18 ოქტომბერი‎, 1892–21 თებერვალი‎, 1898
12.		არქიეპისკოპოსი ფლაბიანე (გოროდეცკი)	21 თებერვალი, 1898–10 ნოემბერი‎, 1901
13.		არქიეპისკოპოსი ალექსი I (ოპოცკი)	10 ნოემბერი‎, 1901–1 ივლისი‎, 1905
14.		არქიეპისკოპოსი ნიკოლოზი (ნალიმოვი)	1 ივლისი‎, 1905–9 ივნისი‎, 1906
15.		არქიეპისკოპოსი ნიკონი (სოფიისკი)	9 ივნისი, 1906–28 მაისი‎, 1908
16.		არქიეპისკოპოსი ინოკენტი (ბელიაევი)	7 დეკემბერი‎, 1909–9 სექტემბერი, 1913
17.		არქიეპისკოპოსი ალექსი II (მოლჩანოვი)	4 ოქტომბერი‎, 1913–20 მაისი‎, 1914
18.		არქიეპისკოპოსი პიტირიმე (ოკნოვი)	26 ივნისი, 1914–23 ნოემბერი, 1915
19.		არქიეპისკოპოსი პლატონი (როჟდესტვენსკი)	5 დეკემბერი‎, 1915–13 აგვისტო‎, 1917
კავკასიის ეგზარქოსები (1917–1920)
1.		არქიეპისკოპოსი პლატონი (როჟდესტვენსკი)	13 აგვისტო‎, 1917–22 თებერვალი‎, 1918
2.		მიტროპოლიტი კირილე (სმირნოვი)	1 აპრილი‎, 1918–8 აპრილი‎, 1920

სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქები (1917 წლიდან)

ილია II
უწმიდესი და უნეტარესი, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი, მცხეთა-თბილისის მთავარეპისკოპოსი და ბიჭვინთისა და ცხუმ-აფხაზეთის მიტროპოლიტი
ილია II 2004 წელს.
Church	ეკლესია საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია
Installed	ინტრონიზირებული[17] 25 დეკემბერი, 1977
Predecessor	წინამორბედი დავით V
Personal details
Born	დაბადების სახელი ირაკლი ღუდუშაური-შიოლაშვილი დაბადების თარიღი 4 იანვარი, 1933 დაბადების ადგილი ვლადიკავკაზი, რსფსრ, სსრკ
Nationality	ეროვნება ქართველი
Denomination	აღმსარებლობა აღმოსავლეთის მართლმადიდებელი ეკლესია
Occupation	მოღვაწეობის სფერო კათოლიკოს-პატრიარქი
Profession	პროფესია თეოლოგი
Alma mater	ალმა-მატერი[IV] მოსკოვის სასულიერო აკადემია
Signature

„ზოდიაქოს რკალი“[19]

საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის (საქართველოს საპატრიარქო) დროშა. საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის (საქართველოს საპატრიარქო) გერბი. საქართველოს საპატრიარქოს ძველი შენობა.
132.		კირიონ III (საძაგლიშვილი)	1 ოქტომბერი, 1917–26 ივნისი‎, 1918
133.		ლეონიდე (ოქროპირიძე)	28 ნოემბერი‎, 1918–11 ივნისი‎, 1921
134.		ამბროსი (ხელაია)	14 ოქტომბერი, 1921–29 მარტი‎, 1927
135.		ქრისტეფორე III (ციცქიშვილი)	21 ივნისი‎, 1927–10 იანვარი‎, 1932
136.		კალისტრატე (ცინცაძე)	21 ივნისი‎, 1932–3 თებერვალი, 1952
137.		მელქისედეკ III (ფხალაძე)	5 აპრილი, 1952–10 იანვარი, 1960
138.		ეფრემ II (სიდამონიძე)	21 თებერვალი‎, 1960–7 აპრილი, 1972
139.		დავით V (დევდარიანი)	1 ივლისი, 1972–9 ნოემბერი, 1977
140.		ილია II (ღუდუშაური-შიოლაშვილი)	25 დეკემბერი, 1977–მოქმედი

იხილეთ აგრეთვე

ქართლის (მცხეთის) ეპისკოპოსები და კათოლიკოსები[20]

ეპისკოპოსები:
• იოანე	(დაახლ. მეოთხე ს.-ის 20-60-იანი წწ.)
• იაკობი	(დაახლ. მეოთხე ს.-ის 60-70-იან წწ.)
• იობი	(დაახლ. მეოთხე ს.-ის 70-90-იან წწ.)
• ელია	(დაახლ. მეოთხე ს.-ის 90-იანი წლებიდან მეხუთე ს.-ის დასაწყისამდე)
• სიმონ I	(დაახლ. მეხუთე ს.-ის დასაწყისი-20-იან წლები)
• მოსე	(დაახლ. მეხუთე ს.-ის 20-იან წლებში)
• იონა	(დაახლ. მეხუთე ს.-ის 20-იან წლებში)
• იერემია	(დაახლ. მეხუთე ს.-ის 20-იანი წლების ბოლოს)
• გრიგოლ I	(დაახლ. მეხუთე ს.-ის 20-30-იან წლებში)
• ბასილ I	(დაახლ. მეხუთე ს.-ის 30-იან წლებში)
• მობიდანი	(დაახლ. მეხუთე ს.-ის 30-იანი წლების ბოლოს)
• იოველ I	(დაახლ. მეხუთე ს.-ის 40-იან წლებში)
• გლონოქორ	(დაახლ. მეხუთე ს.-ის 40-იანი წლების დასაწყისში)
• მიქაელ I	(მეხუთე საუკუნის 50-იანი წლებიდან 60-იანი წლების ბოლომდე)
კათოლიკოსები:
• პეტრე I	(დაახლ. მეხუთე საუკუნის 60-იანი წლებიდან)
• სამოელ I	(მეექვსე საუკუნის დასაწყისში)
• გაბრიელ I	(დაახლ. 505-507 წწ.)
• თავფაჩაგ (თავფეჩაღ) I	(დაახლ. მეექვსე ს.-ის 10-იან წლებში)
• ჩიმაგა (ჩერმაგ) I	(დაახლ. მეექვსე ს.-ის 10-იანი წლების მეორე ნახევრიდან 20-იან წლებამდე)
• საბა (დასაბია) I	(დაახლ. მეექვსე ს.-ის 20-30-იან წლებში)
• ევლალე (ევლათი, ევლავიოს) I	(მეექვსე ს.-ის 30-იან წლებში)
• მაკარი	(დაახლ. მეექვსე ს.-ის 30-იანი წლების ბოლოს)
• სამოელ II	(დაახლ. მეექვსე ს.-ის 40-60-იან წლებში)
• სიმონ II (სვიმონ-პეტრე)	(დაახლ. მეექვსე ს.-ის 60-70-იან წლებში)
• სამოელ III	(დაახლ. 575-582 წწ.)
• სამოელ IV	(დაახლ. მეექვსე ს.-ის 80-90-იან წლებში)
• ბართლომე	(მეექვსე ს.-ის 90-იან წლების ბოლოს)
• კირიონ (კირონ) I	(დაახლ. 599-614/16 წწ.)
• იოანე II	(დაახლ. მეშვიდე ს.-ის 20-იანი წლების ბოლოს)
• ბაბილა	(დაახლ. მეშვიდე ს.-ის 30-იანი წლების დასაწყისში)
• თაბორი	(დაახლ. მეშვიდე ს.-ის 30-იან წლებში)
• სამოელ V	(დაახლ. მეშვიდე ს.-ის 30-იანი წლების ბოლოს – 40-იანი წლების დასაწყისში)
• ევნონ	(დაახლ. მეშვიდე ს.-ის 40-იანი წლებში)
• თავფაჩაგ II	(დაახლ. მეშვიდე ს.-ის 50–60-იან წლებში)
• ევლალე II	(დაახლ. 664-668 წწ.)
• იოველ II	(დაახლ. 668-670 წწ.)
• სამოელ VI	(დაახლ. 670-677 წწ.)
• გიორგი I	(დაახლ. 677-678 წწ.)
• კირიონ II	(დაახლ. 678-683 წწ.)
• იზიდ-ბოზიდი	(დაახლ. 683-685 წწ.)
• თეოდორე I	(დაახლ. 685-689 წწ.)
• პეტრე II	(დაახლ. 689-720 წწ.)
• მამაჲ	(დაახლ. 720-744 წწ.)
• იოანე III	(მერვე საუკუნის 40-60-იან წლებში)
• გრიგოლ II	(დაახლ. 760-767 წწ.)
• კლემენტოსი	(მერვე საუკუნის 70-იან წლებში)
• სარმეანე	(მერვე საუკუნის 70-იან წლებში)
• თალალე	(მერვე საუკუნის 70-იანი წლების ბოლოს)
• მიქელ II	(დაახლ. 774-780 წწ.)
• სამოელ VII	(დაახლ. 780-784 წწ.)
• კირილე I	(დაახლ. 781-802 წწ.)
• გრიგოლ III	(დაახლ. 802-814 წწ.)
• სამოელ VIII	(დაახლ. 814-826 წწ.)
• გიორგი II	(დაახლ. 826-838 წწ.)
• გაბრიელ II	(დაახლ. მეცხრე ს.-ის 30-50-იანი წწ.)
• ილარიონი	(დაახლ. მეცხრე ს.-ის 50-იანი წლების ბოლოს)
• არსენ I დიდი (საფარელი)	(დაახლ. 860-887 წწ.)
• ევსუქი	(დაახლ. 887-914 წწ.)
• ბასილ II	(დაახლ. 914-930 წწ.)
• მიქელ III	(დაახლ. 930-947 წწ.)
• დავით I	(დაახლ. 947-955 წწ.)
• არსენ II	(დაახლ. 955-980 წწ.)

დანართები[21]

დანართი 1 ერთიანი საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქები[22] • იოანე IV (ოქროპირი) (980–1001) • სვიმონ III (1001–1010) • მელქისედეკ I (1010–1033) • იოანე V (ოქროპირი) (1033–1049) • ექვთიმე I (1049–1055) • ევსტათი[i] • გიორგი III (ტაოელი) (1050–1060) • გაბრიელ III (საფარელი) (1065–1080) • დიმიტრი (1080–1090) • ბასილი III (1090–1100) • იოანე VI (1100–1125) • სვიმეონ IV (გულაბერისძე) (1125–1150) • საბა II (1140–1150) • ნიკოლოზ I გულაბერისძე (1155-დან) • მიქელ IV (1178–1187) • თეოდორე II (1188–1204/1005) • ბასილი IV (1205/1206) • იოანე VII (1205/06–1210) • ეპიფანე (ეტიფანე) (1210–1220) • ექვთიმე II (1220–1222) • არსენ III (1222–1230) • გიორგი IV (1230-იანი) • ნიკოლოზ II (1230-იანი) • მიქელ V (1341–1345) • არსენი IV ბულმაისიმისძე (1241/42–1249/50) • ნიკოლოზ III (1250–1282) • აბრაჰამ I (1282–1310) • ექვთიმე (ეფთვიმე) III (1310–1335) • ბასილი V (1330–1360-იანი) • შიო I (1356–1364) • დოროთეოზ I (1360-იანი) • ნიკოლოზ IV (1370-იანი) • გიორგი V (1380–1390-იანი) • ელიოზი (გობირახისძე) (1390-იანი–1419-მდე) • მიქაელ VI (1419–1426) • დავით II (1425/26–1428) • თეოდორე III (1429–1435) • დავით III (1435/36–1438/39) • შიო II (1439–1443/47) • დავით IV ჭაბჭავაძე (1443/47–1459) • მარკოზი (1460–1466) • დავით V (1466–1479)

დანართი 2 აფხაზეთის (დასავლეთ საქართველოს) კათოლიკოსები[23] • სვიმეონი XI საუკუნის დამლევს ან XII საუკუნის დასაწყისში • ნიკოლოზი XIII ს-ის დამლევს • დანიელი XIV ს-ის II ნახ. • არსენი 1390-დან • იოაკიმე (იოვაკიმე) 1470-იანი

დანართი 3 აღმოსავლეთ საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქები[24] • ნიკოლოზ V (1479–1488) • ევაგრე (1488–1492, 1500–1503) • აბრაამ II (აბალაკი) (1492–1497) • ეფრემ I (1497–1503) • დოროთეოზ II (1503–1505, 1511–1516) • იოანე VIII (1505–1509) • დიონოსი (დიონისე) (1510–1511) • ბასილ VI (1517–1528, 1529–1531) • მელქისედეკ II (ბაგრატიონი) (1528–1529, 1540–1545, 1548–1552) • მალაქია (1532–1534) • გერმანე (1535–1546) • ნიკოლოზ VI (1542–1547) • სვიმეონ V (1547–1548) • ზებედე I (1552–1556) • დომენტი I (1556–1560) • ნიკოლოზ II (ბარათაშვილი) (1561–1584) • ნიკოლოზ VIII (ბაგრატიონი) (1584–1589) • დოროთეოზ III (1589–1595) • დომენტი II (1595–1610) • ზებედე II (1610–1611) • იოანე IX (ავალიშვილი) (1612–1616) • ქრისტეფორე I (1616–1622) • ზაქარია (ჯორჯაძე) (1623–1632) • ევდემოზ I (დიასამიძე) (1632–1642) • ქრისტეფორე II (ურდუბეგისძე-ამილახვარი) (1642–1660) • დომენტი III (1660–1675) • ნიკოლოზ IX (იოთამის ძე ამილახვარი) (1678–1688, 1692–1695) • იოანე X (დიასამიძე) (1688–1692, 1695–1700) • ევდემოზ II (დიასამიძე) (1700–1705) • დომენტი IV (დამიანე ლევანის ძე ბაგრატიონი) (1705–1741)        • ბესარიონ (ბარათაშვილ-ორბელიშვილი) (1724–1737)        • კირილე II (1737–1739) • ნიკოლოზ X (ხერხეულიძე) (1741–1744) • ანტონ I (1744–1755, 1764–1788) • იოსები (1755–1764) • ანტონ II (1788–1811)

დანართი 4 აფხაზეთის (დასავლეთ საქართველოს) კათოლიკოს-პატრიარქები[25] • სტეფანე (1490–1516) • მალაქია I (აბაშიძე) (1519–1540-იანი) • ევდემონ I (ჩხეტიძე) (1557–1578) • ეფთვიმე (ექვთიმე) I (საყვარელიძე) (1578–1616) • მალაქია II (გურიელი) (1616–1639) • გრიგოლ I (1639) • მაქსიმე I (მაჭუტაძე) (1639–1657) • ზაქარია (ქვარიანი) (1657–1660) • სვიმონი (ჩხეტიძე) (1660–1666) • ევდემონ II (საყვარელიძე) (1666–1669) • ეფთვიმე (ექვთიმე) II (საყვარელიძე) (1669–1673) • დავითი (ნემსაძე) (1673–1696) • გრიგოლ II (ლორთქიფანიძე) (1696–1742) • ბესარიონი (ერისთავი) (1742–1749) • გერმანე (წულუკიძე) (XVIII ს-ის შუა წლებში) • იოსები (ბაგრატიონი) (1769–1776) • მაქსიმე II (აბაშიძე) (1776–1795) • დოსითეოსი (წერეთელი) (1795–1814)

საქართველოს ეგზარქოსები[26] 1. მიტროპოლიტი ვარლამი (ერისთავი) 1811 წლის 8 ივლისი — 1817 წლის 14 მაისი[j] 2. არქიეპისკოპოსი თეოფილაქტე (რუსანოვი) 1817 წლის 14 მაისი — 1821 წლის 19 ივლისი[k] 3. არქიეპისკოპოსი იონა (ვასილევსკი) 1821 წლის 1 ოქტომბერი — 1832 წლის 5 მარტი. 4. არქიეპისკოპოსი მოისეი (ბოგდანოვ-პლატონოვი) 1832 წლის 12 მარტი — 1834 წლის 13 ივლისი[l] 5. არქიეპისკოპოსი ევგენი (ბაჟენოვი) 1834 წლის 1 სექტემბერი — 1844 წლის 12 ნოემბერი. 6. მიტროპოლიტი (1856 წლიდან) ისიდორე (ნიკოლსკი) 1844 წლის 12 ნოემბერი — 1858 წლის 1 მარტი[m] 7. არქიეპისკოპოსი ევსევი (ილინი) 1858 წლის 1 მარტი — 1877 წლის 8 დეკემბერი. 8. არქიეპისკოპოსი იოანიკე (რუდნევი) 1877 წლის 8 დეკემბერი — 1882 წლის 27 ივნისი[n] 9. არქიეპისკოპოსი პავლე (ლებედევი) 1882 წლის 16 ივლისი — 1887 წლის 29 სექტემბერი. 10. არქიეპისკოპოსი პალადი (რაევი) 1887 წლის 29 სექტემბერი — 1892 წლის 18 ოქტომბერი[o] 11. არქიეპისკოპოსი ვლადიმერი (ბოგოიავლენსკი) 1892 წლის 18 ოქტომბერი — 1898 წლის 21 თებერვალი[p] 12. არქიეპისკოპოსი ფლაბიანე (გოროდეცკი) 1898 წლის 21 თებერვალი — 1901 წლის 10 ნოემბერი[q] 13. არქიეპისკოპოსი ალექსი I (ოპოცკი) 1901 წლის 10 ნოემბერი — 1905 წლის 1 ივლისი. 14. არქიეპისკოპოსი ნიკოლოზი (ნალიმოვი) 1905 წლის 1 ივლისი — 1906 წლის 9 ივნისი. 15. არქიეპისკოპოსი ნიკონი (სოფიისკი) 1906 წლის 9 ივნისი — 1908 წლის 28 მაისი[r] 16. არქიეპისკოპოსი ინოკენტი (ბელიაევი) 1909 წლის 7 დეკემბერი — 1913 წლის 9 სექტემბერი. 17. არქიეპისკოპოსი ალექსი II (მოლჩანოვი) 1913 წლის 4 ოქტომბერი — 1914 წლის 20 მაისი[s] 18. არქიეპისკოპოსი პიტირიმი (ოკნოვი) 1914 წლის 26 ივნისი — 1915 წლის 23 ნოემბერი[t] 19. არქიეპისკოპოსი პლატონი (როჟდესტვენსკი) 1915 წლის 5 დეკემბერი — 1917 წლის 12 მარტი[u]

აფხაზეთის მღვდელმთავრები 1851-1921 წლებში[v][27] 1. გერმანე (გოგელაშვილი) 1851 წლის 8 სექტემბერი — 1856 წლის 2 სექტემბერი. 2. გერონტი (პაპიტაშვილი) 1857 წლის 7 ოქტომბერი — 1862 წლის 4 მარტი[w] 3. წმინდა მღვდელმთავარი ალექსანდრე (ოქროპირიძე) 1862 წლის 4 მარტი — 1869 წლის 30 მაისი[x] 4. წმინდა მღვდელმთავარი გაბრიელი (ქიქოძე) 1869 წლის 30 მაისი — 1886 წლის 28 დეკემბერი[y] 5. გენადი (პავლინსკი) 1886 წლის 28 დეკემბერი — 1889 წლის 31 მარტი[z] 6. ალექსანდრე (ხოვანსკი) 1889 წლის 24 მაისი — 1891 წლის 12 თებერვალი[aa] 7. აგაფოდორი (პრეობრაჟენსკი) 1891 წლის 2 მარტი — 1893 წლის 17 ივლისი. 8. პეტრე (დრუგოვი) 1893 წლის 21 აგვისტო — 1895 წლის 28 იანვარი. 9. არსენი (იზოტოვი) 1895 წლის 2 თებერვალი — 1905 წლის 26 მარტი. 10. სერაფიმე (ჩიჩაგოვი) 1905 წლის 27 მარტი — 1906 წლის 3 თებერვალი. 11. წმინდა მღვდელმოწამე კირიონ II (საძაგლიშვილი) 1906 წლის 3 თებერვალი — 1907 წლის 24 იანვარი. 12. დიმიტრი (სპეროვსკი) 1907 წლის 25 იანვარი — 1911 წლის 25 ივლისი. 13. ანდრია (უხტომსკი) 1911 წლის 25 ივლისი — 1913 წელის 22 დეკემბერი. 14. სერგი (პეტროვი) 1913 წლის 22 დეკემბერი — 1919 წლის 1 სექტემბერი. 15. წმინდა აღმსარებელი ამბროსი (ხელაია) 1919 წლის 7 ოქტომბერი — 1921 წლის 14 ოქტომბერი[ab]

დანართი 5
სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქები ავტოკეფალიის აღდგენიდან[28]

• კირიონ III (საძაგლიშვილი)	(1917–1918)
• ლეონიდე (ოქროპირიძე)	(1919–1921)
• ამბროსი (ხელაია)	(1921–1927)
• ქრისტეფორე III (ციცქშვილი)	(1927–1932)
• კალისტრატე (ცინცაძე)	(1932–1952)
• მელქისედეკ III (ფხალაძე)	(1952–1960)
• ეფრემ II (სიდამონიძე)	(1960–1972)
• დავით VI (დევდარიანი)	(1972–1977)
• ილია II (შიოლაშვილი)	(1977 წლიდან)

შენიშვნების სია

1. და დაიპყრა ადერკიმ ყოველი საქართველო და შეირთო ასული სომეხთა მეფისა. ხოლო ამის მეფობისა პირველსა წელსა იშვა უფალი ჩვენი იესო ქრისტე და მოვიდა ამბავი, ვითარ შევიდნენ სპარსნი იერუსალიმს მოტყვენვად და შეწუხდნენ ურიანი მცხეთელნი; არამედ კვალად მოვიდა ამბავი არა მოტყვენვად, არამედ ყრმისა ახალშობილისა თაყვანისცემად. შემდგომად მეოცდაათესა წელსა მოითხოეს მცხეთელთა ურიათა იერუსალიმითგან განკითხვისა და ჯვარ-ცმისათვის იესოს ქრისტესა. ხოლო წარვიდნენ ელიოზ მცხეთელი და ლონგინოს კარსნელი ურიანი და ამათ მოიღეს კვართი უფლისა მცხეთას. და კვალად ოცდა-მეთვრამეტესა წელსა მოვიდნენ მოციქულნი ანდრია პირველწოდებული და სვიმონ კანანელი. ანდრიამ მოაქცივნა მეგრელნი და წარვიდა. ხოლო სვიმონ მოკვდა მუნ და დაფლეს ნიკოფსიას. ჰსცნა რა ადერკიმ, შერისხნა ერისთავსა კლარჯეთისასა მშვიდობით განტევებისათვის ანდრიასსა.[5]
2. წმ. ნინომ, ჯერ ისევ 14 წლის ყრმამ, გადასწყვიტა წამოსულიყო ქართლში ქრისტეს სარწმუნოების საქადაგებლად.[7]
3. და შეჰვედრა სული თჳსი ჴელთა ღმრთისათა ქართლს მოსლვითგან[b] მისით ოცდამეხუთმეტესა წელსა და ქრისტჱეს ამაღლებიდგან სამას ოცდათურამეტსა წელსა, დასაბამითგან ხუთ ათას რვაას ოცდათურამეტსა წელსა.[8]
4. მაცხოვარი ჩვენი იესო ქრისტე, ღვთისმეტყველთა თანახმად, ამაღლდა 30 წლის 18 მაისს, ხუთშაბათს.[10]
5. ამაზე იხილე დავ. ქარიჭაშვილის წერილი: „ვინ იყო მობიდან ეპისკოპოსი“ („მოამბე“ 1901 წ. № III, გვ. 1–15)[12]
6. თავფეჩაღ მეორიდან ამ პეტრემდე კათოლიკოზები ცოლოსანნი ყოფილან.
7. საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი დაახლოებით 1210-1220 წლებში. 1218 წელს მისივე შედგენილი ანისის ხუცესთა სარგოს განწესების წიგნი და თვით ანისის ქართველ მართლმადიდებელთა ეკლესიის წარწერა გვამცნობს, რომ ეპიფანემ პირადად მოიარა და აკურთხა ანისის ეკლესიები. მოაწესრიგა ანელ სასულიერო პირების და ანისის მართლმადიდებელ მრევლს შორის დაწყებული დავა, რომელიც წარმოიშვა საეკლესიო საიდუმლოებათა (ნათლისღება, ჯვრისწერა) აღსრულებისათვის დაწესებული გადიდებული გადასახადის გამო. პატრიარქმა დაგმო ანელ ხუცესთა საქციელი და შეამცირა გადასახდელის ოდენობა. ახალი ნიხრი რომ მტკიცედ დაეცვათ, მან ანისის მართლმადიდებელი ეკლესიის კედელზე სათანადო ბრძანება ამოაკვეთინა (იხ. ანისის ქართული წარწერა 1218). მასვე დაუკვეთია და სვეტიცხოვლისათვის შეუწირავს ძვირფასი ქვებით შემკული სახარება, რომლის ყდაზეც გამოხატულია თვით პატრიარქი ეპიფანე. თანმხლებ წარწერაზე კი მოხსენიებულია მისი ღვაწლი.[13]
8. ქრისტეფორე I-დან (1616 წ.) სია დაზუსტებულია ქართულ სამეცნიერო ლიტერატურაში უკანასკნელ ხანს გამოვლინებული მასალების მიხედვით.
9. ევსტათი, კათოლიკოს-პატრიარქი, რომელიც მოიხსენიება ნიკორწმინდის ხელნაწერის კათოლიკოსთა სიაში.
10. 1814 წლის 30 აგვისტოდან მის გამგებლობაში დასავლეთ საქართველოც გადავიდა.
11. (დასაფლავებულია ბოდბეს მონასტერში).
12. (დასაფლავებულია თბილისში სიონის საკათედრო ტაძარში).
13. (გადაიყვანეს კიევის მიტროპოლიტად).
14. შემდგომში მოსკოვის მიტროპოლიტი.
15. (გადაიყვანეს ს. პეტერბურგის მიტროპოლიტად).
16. (დანიშნეს მოსკოვის მიტროპოლიტად).
17. (შემდგომში კიევის მიტროპოლიტი).
18. (მოკლეს თბილისში; შემდგომში ეგზარქოსის მოვალეობას დროებით ბაქოს ეპისკოპოსი გრიგოლი (ვახნინი) ასრულებდა).
19. (გარდაიცვალა თბილისში).
20. (გადაიყვანეს პეტერბურგის მიტროპოლიტად).
21. (საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენასთან დაკავშირებით უფლებამოსილება შეუწყდა).
22. აქ მოტანილია შეჯერებული და დაზუსტებული მონაცემები. გარკვეული შეუსაბამობები ქრონოლოგიაში, რომლებიც ადრე გამოქვეყნებულ ჩვენს შრომებშიაც გვხვდება, წყაროებსა და ლიტერატურაში არსებული განსხვავებული ცნობების გამოყენებით იყო განპირობებული.
23. დაინიშნა 1857 წლის 7 ოქტომბერს (მანამდე ეპარქიას დროებით არქიმანდრიტი ალექსანდრე ოქროპირიძე მართავდა); 1859 წლის 16 ნოემბერს გერონტი სამეგრელოს ეპისკოპოსად დაამტკიცეს, მაგრამ 1862 წლის 4 მარტამდე აფხაზეთის ეპარქიის მმართველადაც რჩებოდა.
24. 1861 წლის 21 ნოემბერს დაინიშნა და 1862 წლის 4 მარტს იკურთხა; 1868 წლის ივნისიდან ეპარქიას არ მართავდა, თუმცა თანამდებობაზე 1869 წლის 30 მაისამდე რჩებოდა.
25. 1868 წლის ივნისიდან ეპარქიის დროებითი მმართველი, 1869 წლის 30 მაისიდან 1886 წლის 28 დეკემბრამდე — მმართველი; თანამდებობაზე ფაქტობრივად 1887 წ. 15 თებერვლამდე რჩებოდა.
26. დაინიშნა 1886 წ. 29 ნოემბერს, იკურთხა იმავე წლის 28 დეკემბერს; 1889 წლის 31 მარტს ახალ ათონში გარდაიცვალა, დაკრძალულია იქვე.
27. დაინიშნა 1889 წლის 24 მაისს; 1891 წლის 12 თებერვალს გარდაიცვალა, დაკრძალულია სოხუმის საკათედრო ტაძარში.
28. 1919 წლის 11 სექტემბრიდან ეპარქიის დროებითი მმართველი; 1919 წლის 7 ოქტომბრის საეკლესიო კრებამ ცხუმ-აფხაზეთის მიტროპოლიტად აირჩია, რაც სრულიად საქართველოს საკოთოლიკოსო საბჭომ იმავე წლის 28 ოქტომბერს დაამტკიცა. თანამდებობა 1921 წლის 14 ოქტომბერს სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქად კურთხევასთან დაკავშირებით დატოვა.

სქოლიო

1. პანტოკრატორი
   Etym. ბერძ.pan „ყველაფერი“ + ნაწარმოები ფორმა სიტყვისა krátos „ძალაუფლება“; აღნიშნავს „ყოვლისშემძლეს“
   It. Pantocratore.[4]
2. ტიბურიუმი
   Etym. შუა საუკ. ლათ. tiburium, შესაძლოა სიტყვა წარმოიქმნა ტერმინის ciborium, „სანაწილე“, ანალოგიით
   It. Tiburio
   მრგვალი ან მრავალკუთხა ფორმის გარეგანი არქიტექტურული სტრუქტურა, რომელიც ეკლესიის გუმბათს აგვირგვინებს.[9]
3. არქიეპისკოპოსი
   Gk. archiepiskopos
   მღვდელმთავარი, ხარისხით ეპისკოპოსზე მაღალი და მიტროპოლიტზე დაბალი; მთავარეპისკოპოსი.[16]
4. ალმა-მატერი
   L. alma mater „მაწოვარი დედა“
   ასე უწოდებდნენ სტუდენტები და კურსდამთავრებულები უნივერსიტეტს (რომელიც აძლევს ადამიანს სულიერ საზრდოს).[18]

ცნობარი

1. გადმოცემა ივერიის ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის ხატის შესახებ. www.orthodoxy.ge: „ივერიის ღმრთისმშობლის ხატი“, თბილისი, 1999 წ.
2. „The lives of the saints“, Volume I, Tbilisi, 2001.
3. According to Epiphanius of Salamis and George Kedrenos
4. ქრისტიანობის ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.
5. ვახუშტი „საქართველოს ისტორია“, გამოცემა გ. დ. ქართველიშვილისა. განმარტებული და შევსებული ახლად შეძენილის არხეოლოგიურისა და ისტორიულის ცნობებით დ. ზ. ბაქრაძის მიერ. ნაწილი პირველი ძველი საქართველოს საზოგადო ქარტიით. ტფილისი, 1885. გვ. 44, 45. მეფე ადერკი (2 ქრ. წინ და 55 წ. ქრ. შემდეგ.)
6. უცხოური (ბერძნული–ლათინური), სომხური და ქართული წყაროები წმინდა ნინოს შესახებ (გელასი კესარიელი (IV ს), სოკრატე (IV-V სს), თეოდორიტე კვირელი (IV-V სს), სოზომენე (V ს), რუფინუსი (IV-V სს), მოვსეს ხორენაცი (V ს), ლეონტი მროველი (VIII-XI სს), მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე. საქართველოს საპატრიარქოს რეალური ისტორიის დამდგენი მუდმივმოქმედი კომისია. სერია: საქართველოს ეკლესიის ისტორიის წყაროები. თბილისი, 2011.
7. მ. გ. ჯანაშვილი 1906, p. 156.
8. „მოქცევაჲ ქართლისაჲ“ ახლადაღმოჩენილი სინური რედაქციები. დაიბეჭდა სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის ილია II ლოცვა-კურთხევით. თბილისი, 2007. ISBN 978-99940-69-18-7. გვ. 16. საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.
9. ტიბურიუმი. ქრისტიანობის ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.
10. მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე „საქართველოს მეფეთა ისტორია ფარნავაზიდან სოლომონ II-ის ჩათვლით“. ყველა მეფის ისტორია ერთ წიგნში. გამომცემლობა „გუმბათი“. თბილისი, 2015. გვ. 28.
11. ივან სიდოროვიჩ იჟაკევიჩი 1912.
12. ს. რ. გორგაძე „წერილები საქართველოს ისტორიიდან“, ნაწილი მეორე. გვ. 90, შენიშვნა 52.
13. ენციკლოპედია „საქართველო“, თბ. 2014, ტ. III, გვ. 29.
14. გუბაზ სანიკიძე, ლევან სანიკიძე 1992, pp. 6–56.
15. ბორისი ნიჩიპეროვიჩი „რუსული საეკლესიო მმართველობა საქართველოში XIX საუკუნესა და XX საუკუნის დასაწყისში“. სამეცნიერო ხელმძღვანელი ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი სერგო ვარდოსანიძე. საქართველოს საპატრიარქოს წმიდა ანდრია პირველწოდებულის სახელობის ქართული უნივერსიტეტი. თბილისი, 2020.
16. არქიეპისკოპოსი. უცხო სიტყვათა ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.
17. სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის, ილია II-ის ინტრონიზაცია. 1977, საქართველოს ეროვნული არქივი.
18. უცხო სიტყვათა ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.
19. სვეტიცხოვლის ფრესკის ფრაგმენტი „ზოდიაქოს რკალი“, მღვდელი ბიძინა გუნია.
20. როინ მეტრეველი 2000, pp. 1–219.
21. როინ მეტრეველი 2010, pp. 51–161.
22. მეტრეველი, რ. გვ. 53-74
23. მეტრეველი, რ. გვ. 75-78
24. მეტრეველი, რ. გვ. 79-131
25. მეტრეველი, რ. გვ. 132-149
26. წმინდა მღვდელმთავარი გაბრიელი (ქიქოძე) და აფხაზეთი. კრებული შეადგინა, გამოკვლევა და კომენტარები დაურთო ჯემალ გამახარიამ. თბილისი, 2007. გვ. 559, 560
27. წმინდა მღვდელმთავარი გაბრიელი (ქიქოძე) და აფხაზეთი. კრებული შეადგინა, გამოკვლევა და კომენტარები დაურთო ჯემალ გამახარიამ. თბილისი, 2007. გვ. 561, 562.
28. მეტრეველი, რ. გვ. 150-161

წყაროები

• ჯანაშვილი, მ. გ. (1906). საქართველოს ისტორია უძველეს დროითგან 985 წლ. ქრ. შ. ტფილისი: გამომცემლობა ელექტრონითმბეჭდავი ამხ. „შრომა“, მიხეილის პრ. № 65.
• იჟაკევიჩი, ივან სიდოროვიჩ (1912). ქართველთა განმანათლებელი, მოციქულთა სწორი ნინო.
• სანიკიძე, გუბაზ; სანიკიძე, ლევან (1992). უბის ისტორია 2, ქართული ქრონოგრაფია (მნიშვნელოვან თარიღთა ნუსხა). თბილისი: გამომცემლობა „სამშობლო“.
• მეტრეველი, როინ (2000). საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქები. თბილისი: გამომცემლობა „ნეკერი“. pp. 1–219. ISBN 9992858206.
  • თსუ ბიბლიოთეკის კატალოგი: საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქები / რედაქტორი: როინ მეტრეველი.
• მეტრეველი, როინ (2010). საქართველოს მეფეები და პატრიარქები. თბილისი: გამომცემლობა „არტანუჯი“. ISBN 978-9941-421-21-1.

გარე ბმულები

• კარბელაშვილი, პოლიევკტოს (1900) „იერარქია საქართველოს ეკკლესიისა: კათოლიკოსნი და მღვდელთ-მთავარნი“.
• ჯაფარიძე, მიტროპოლიტი ანანია (2020) „საქართველოს წმიდა სამოციქულო ეკლესიის მეთაურები“.