Sasao a Munda

Munda
Heograpiko a pannakaiwarwaras	India, Banglades
Lingguistika a pannakaidasig	Austroasiatiko Munda
Pannakabingbingay	Kherwari (Amianan) Korku (Amianan) Kharia–Juang, Khonda Koraput (Remo, Savara)
ISO 639-2 / 5	mun
Glottolog	mund1335
Pannakaiwarwaras dagiti agsasao iti Munda idiay India

Ti sasao a Munda ket ti maysa a pamilia ti pagsasao nga insasao babaen dagiti agarup a siam a riwriw a tattao idiay tengnga ken akindaya nga India ken Banglades. Isuda ket mangbukel ti sanga ti pamilia ti pagsasao ti Austroasiatiko, ken ti kayatna a sawen daytoy ket maikabagianda kadagiti pagsasao a kas ti Mon ken Khmer ken ti Bietnamis, ken dagiti pay minoridad a pagsasao idiay Tailandia, Laos ken ti Akin-abagatan a Tsina.[1] Saan nga ammo sagiti nagtaudan ti sasao Munda, ngem inunaanda dagiti sabali a pagsasao ti akindaya nga India. Ti Ho, Mundari, ken Santali ket dagiti nadayeg a pagsasao iti daytoy a grupo.[2][3]

Ti pamilia ket kadawyan a nabingbingay kadagiti dua a sanga: ti Amianan a Munda, a naisasao idiay Banak Chota Nagpur ti Jharkhand, Chhattisgarh, Laud a Bengal, ken Odisha, ken ti Abagatan a Munda, a naisasao idiay tengnga nga Odisha ken iti igid ti pagbeddengan a pagbaetan ti Andhra Pradesh ken Odisha.[4][5]

Ti Amianan a Munda, a ti Santali ket isu ti kaaduan a naisasao, ket isu ti dakdakkel a grupo; dagiti pagsasaona ket insasao babaen ti agarup a siam a porsiento iti agsasao iti Munda. Kalpasan ti Santali, dagiti pagsasao a Mundari ken Ho ket sumarunoda a mairanggo iti bilang dagiti agsasao, sarunuen babaen ti Korku ken Sora. Dagiti nabati a sasao a Munda ken insasao babaen dagiti bassit, isolado a grupo ti tattao ken saan a nasayaat nga ammo.

Dagiti pakailasinan ti sasao a Munda ket mairaman dagiti tallo a grammatikal a bilang (bugbugtong, dual ken plural), dagiti dua a henero (animado ken inanimado), ti maysa a pannakaisalumina a pagbaetan dagiti inklusibo ken eksklusibo nga umuna a persona iti ad-adu ngem maysa a pangsandi ken ti panagusar kadagiti pangsuldong wenno dagiti katukanaynay a mangibaga iti pannakaipasamak ti gramatika.

Kadagiti sistema ti uni ti Munda, dagiti panagsasaruno ti konsonante ket karkarna malaksid iti tengnga ti balikas. Malaksid iti Korku, a dagiti silabana ket mangipakita iti pannakaigiddiat a pagbaetan ti nangato ken nababa nga tono, maipadto ti aweng iti sasao a Munda.

Pakasaritaan

Insingasing ni Paul Sidwell (2018) a mabalin a simmangpet ti proto-Munda iti aplaya ti Orissa idi agarup a 3,500-4,000 tawtawen ti napalabas manipud iti Indotsina ken kanungpalan a naiwaras kalpasan ti panagrukma ti Indo-Aryano iti Orissa.[6]

Pannakaidasign

Ti Munda ket buklenna dagiti lima a saan a kontrobersial a sanga. Nupay kasta, dagiti panagkakabagianda ket naisuppiatan.

Diffloth (1974)

Ti dua ti partena a panangidasig ni Diffloth (1974) ket adu a nadakdakamat:

• Amianan a Munda
  • Korku
  • Kherwariano
    • Sanga a Kherwari: Bijori, Koraku
    • Sanga a Mundari : Mundari, Bhumij, Asuri, Koda, Ho, Birhor, Kol
    • Sanga a Santali: Santali, Mahali, Turi
• Abagatan a Munda
  • Kharia–Juang: Kharia, Juang
  • Koraput Munda
    • Sanga a Remo: Gata (Gta), Bondo (Remo), Bodo Gadaba (Gutob)
    • Sanga a Savara [Sora–Juray–Gorum] : Parengi (Gorum), Sora (Savara), Juray, Lodhi

Diffloth (2005)

Ibatbati ni Diffloth (2005) ti Koraput (linikudan babaen ni Anderson, dita baba) ngem panawanna ti Abagatan a Munda ken ikabilna ti Kharia–Juang kadagiti akin-amianan a pagsasao:

Munda	Koraput  Remo Savara  Bugas  a Munda  Kharia–Juang  Amianan  a Munda  Korku Kherwariano

Anderson (1999)

Ti singasing ni Gregory Anderson 1999 ket kas dagiti sumaganad.[7]

• Amianan a Munda
  • Korku
  • Kherwariano
    • Santali
    • Mundari
• Abagatan a Munda (3 a sangsanga)
  • Kharia–Juang
    • Juang
    • Kharia
  • Sora–Gorum
    • Sora
    • Gorum
  • Gutob–Remo–Gtaʔ
    • Gutob–Remo
      • Gutob
      • Remo
    • Gta’
      • Tantanap Gtaʔ
      • Turok Gtaʔ

Nupay kasta, idi2001, pinagsina ni Anderson ti Juang ken Kharia manipud iti sanga a Juang-Kharia ken sanna pay nga inraman ti Gtaʔ manipud iti dati a sangana iti Gutob–Remo–Gtaʔ. Isu a, ti singasingna idi 2001 ket mangiraman kadagiti 5 sanga para iti Abagatan a Munda.

Anderson (2001)

Suroten n iAnderson (2001) ni Diffloth (1974) makalsid iti pananglikud ti kinaumno ti Koraput. Imbes ket nga insingasingna, iti batayan ti morpolhiko a panangiyasping, a ti Proto-Abagatan a Munda ket dagus a pagsinaaen kadagiti tallo a grupo ti kabsat ni Diffloth, ti Kharia–Juang, Sora–Gorum (Savara), ken Gutob–Remo–Gtaʼ (Remo).[8]

Ti sanga iti Abagatan a Munda ket aglaon kadagiti lima a sanga, bayat a ti sanga ti Amianan a Munda ket kapada kadagiti bagi da Diffloth (1974) ken Anderson (1999).

Sora–Gorum   Juang ↔ Kharia ↔ Gutob–Remo ↔ Gtaʔ

• Nota: "↔" = ket makibinningay kadagiti dadduma nga inobatibo a isogloss (estrutural, leksikal). Iti lingguistika ti Austronesio ken Papuano, daytoy ket tinawtawagan iti "pannakaisilpo" babaen ni Malcolm Ross.

Pannakaiwarwaras

Porsiento dagiti agsasao iti Munda babaen ti pagsasao

  Santali (45.1%)

  Ho (27.6%)

  Mundari (11.3%)

  Juray (5.8%)

  Korku (3.5%)

  Sora (2.3%)

  Kharia (2.1%)

  Dadduma (2.3%)

Nagan ti pagsasao	Bilang dagiti agsasao	Lokasion
Korku	478,000	Madhya Pradesh, Maharashtra
Bijori	25,000	Jharkhand, Laud a Bengal
Koraku/Kodaku	15,000	Chhattisgarh, Jharkhand, Uttar Pradesh
Korwa	66,000	Jharkhand, Chhattisgarh, Odisha, Uttar Pradesh
Mundari (inc. Bhumij dialect)	1,550,000	Jharkhand, Laud a Bengal
Asuri	16,600	Jharkhand, Chhattisgarh, Odisha
Koda	44,000	Banglades
Ho	3,800,000	Jharkhand, Odisha, West Bengal, Bihar, Chhattisgarh, Assam, Madhya Pradesh, Uttar Pradesh
Birhor	10,000	Jharkhand, Chhattisgarh, Odisha, Laud a Bengal
Santali	6,200,000	Laud a Bengal, Odisha, Jharkhand, Bihar
Mahali	33,000	Jharkhand, Odisha, Laud a Bengal
Turi	2,000	Odisha, Jharkhand, Chhattisgarh, Laud a Bengal
Kharia	294,000	Odisha, Chhattisgarh, Jharkhand
Juang	50,000	Odisha
Gataq/Gta	3,000	Odisha
Bondo/Remo	9,000	Odisha
Bodo Gadaba/Gutob	8,000	Odisha, Andhra Pradesh
Parengi/Gorum	6,700	Odisha, Andhra Pradesh
Sora/Savara	310,000	Odisha, Andhra Pradesh
Juray	801,000	Odisha
Lodhi	25,000	Odisha, Laud a Bengal

Kitaen pay

• Pagsasao a Nihali
• Dagiti tattao a Munda

Dagiti nagibasaran

Dagiti nota

1. Bradley (2012) notes, MK in the wider sense including the Munda languages of eastern South Asia is also known as Austroasiatic
2. Pinnow, Heinz-Jurgen. "A comparative study of the verb in Munda language" (PDF). Sealang.com. Naala idi 22 Marso 2015.
3. Daladier, Anne. "Kinship and Spirit Terms Renewed as Classifiers of "Animate" Nouns and Their Reduced Combining Forms in Austroasiatic". elanguage.net. Elanguage. Naala idi 22 Marso 2015.
4. Bhattacharya, S. (1975). "Munda studies: A new classification of Munda". Indo-Iranian Journal. 17 (1): 97–101. doi:10.1163/000000075794742852. ISSN 1572-8536. Naala idi 22 Marso 2015.
5. "Munda languages". languagesgulper.com. Naala idi 22 Marso 2015.
6. Sidwell, Paul. 2018. Austroasiatic Studies: state of the art in 2018 Naiyarkibo 2019-05-03 iti Wayback Machine. Presentation at the Graduate Institute of Linguistics, National Tsing Hua University, Taiwan, Mayo 22, 2018.
7. Anderson, Gregory D.S. (1999). "A new classification of the Munda languages: Evidence from comparative verb morphology." Paper presented at 209th meeting of the American Oriental Society, Baltimore, MD.
8. Anderson, Gregory D S (2001). A New Classification of South Munda: Evidence from Comparative Verb Morphology. Indian Linguistics. Vol. 62. Poona: Linguistic Society of India. pp. 21–36.

Dagiti sapasap a nagibasaran

• Diffloth, Gérard. 1974. "Austro-Asiatic Languages". Encyclopædia Britannica. pp 480–484.
• Diffloth, Gérard. 2005. "The contribution of linguistic palaeontology to the homeland of Austro-Asiatic". In: Sagart, Laurent, Roger Blench and Alicia Sanchez-Mazas (eds.). The Peopling of East Asia: Putting Together Archaeology, Linguistics and Genetics. RoutledgeCurzon. pp 79–82.

Adu pay a mabasbasa

• Gregory D S Anderson, ed. (2008). Munda Languages. Routledge Language Family Series. Vol. 3. Routledge. ISBN 0-415-32890-X.
• Anderson, Gregory D S (2007). The Munda verb: typological perspectives. Trends in linguistics. Vol. 174. Berlin: Mouton de Gruyter. ISBN 978-3-11-018965-0.
• Donegan, Patricia; David Stampe (2002). South-East Asian Features in the Munda Languages: Evidence for the Analytic-to-Synthetic Drift of Munda. Berkeley, CA: Berkeley Linguistics Society.
• Śarmā, Devīdatta (2003). Munda: sub-stratum of Tibeto-Himalayan languages. Studies in Tibeto-Himalayan languages. Vol. 7. New Delhi: Mittal Publications. ISBN 81-7099-860-3.
• Newberry, J (2000). North Munda hieroglyphics. Victoria BC CA: J Newberry.
• Varma, Siddheshwar (1978). Munda and Dravidian languages: a linguistic analysis. Hoshiarpur: Vishveshvaranand Vishva Bandhu Institute of Sanskrit and Indological Studies, Panjab University. OCLC 25852225.

Dagiti akinruar a silpo

• SEAlang Munda Languages Project
  • SEAlang Munda Etymological Dictionary
• Munda Dictionaries Project Naiyarkibo 2018-10-31 iti Wayback Machine (Kiel, Peterson)
• Donegan & Stampe Munda site Naiyarkibo 2021-11-03 iti Wayback Machine
• Munda languages at Living Tongues
• bibliograpia
• The Ho language webpage by K. David Harrison, Swarthmore College
• http://projekt.ht.lu.se/rwaai RWAAI (Repository and Workspace for Austroasiatic Intangible Heritage)
• http://hdl.handle.net/10050/00-0000-0000-0003-66EE-3@view Ti sasao a Munda iti Dihital nga Arkibo ti RWAAI